Tillo tarihi seyri içinde önemli bir ilim ve kültür merkezi olmuştur. Yetiştirdiği sayısız evliya ve âlimler sayesinde Evliyalar ve Bilim diyarı olarak anılmaktadır. Tillo’da yetişmiş ve İsmail Fakirullah Hz.lerinin talebesi olan, büyük Türk ve İslam mütefekkiri, bilim adamı İbrahim Hakkı Hz.lerinin ilmi yönü ve verdiği eserler hakkında kısa bilgi sunulmuştur.
İbrahim Hakkı Hz.lerinin hayatı boyunca verdiği 58 eser yanında en büyük eseri Marifetname’dir. Marifetname çok geniş kapsamlı, ansiklopedik özellik taşıyan, Matematik, Astronomi, Fizik, Kimya, gibi pozitif ilimler yanında Sosyoloji, Psikoloji ve Fizyoloji gibi cemiyetlerin ahengi ile ilgili kök bilgileri ihtiva etmektedir. İbrahim Hakkı Hz.lerinin vermiş olduğu eserlerin üzerinden ikiyüzelli sene geçmesine rağmen bugün bütün bilgiler hala yepyeni ve tazeliğini korumaktadır. Yerçekimi, atomun yapısı, atmosfer ve hidrosferin meydana gelişi ile ilgili yıllar önce vermiş olduğu bilgiler günümüzdeki bilgilerle örtüşmektedir. Aynı şekilde güneş sistemi, yıldızlar, uzay ve kâinatın yapısı, gezegenler ve gökyüzündeki türlü olayları konu edinen kozmografya ve astronomi dalında devrinin anlayış sınırlarını aşan ve bugün dahi kavranılması güç bir ölçü genişliği içinde çok değerli eserler vermiştir.
İbrahim Hakkı Hz. Eserlerinde pozitif ilimleri sade ve anlaşılır bir dille anlatmış, teorik bilgilerin yanında birçok teknik araç ve gereç kullanarak teorik bilgilerin kullanımını ve anlatımını göstermiştir. Bunun en güzel örneği mürşidi ve hocası İsmail Fakirullah Hz.leri için yaptırdığı ve kendisinin de içinde metfun olduğu, astronomi ve mimari bilim harikası olan ışık hadisesinin oluştuğu türbedir.
IŞIK HADİSESİ
Işık hadisesinin oluştuğu türbe bir büyük ve iki küçük kubbenin örttüğü iki oda bir hol ile 8 köşeli ve 10 m yüksekliğinde bir kuleden ibarettir. Her yıl gece ve gündüzün eşit olduğu 21 Mart Nevruz gününde ışık hadisesi oluşmaktadır. Tillo’nun 3-4 Km doğusunda bir tepe üzerinde İbrahim Hakkı Hz.leri tarafında taştan yaptırılmış olan Kal’at-ül Üstad adıyla bilinen duvarın etkisiyle, yeni doğan güneşin ilk ışınları türbenin tümünü gölgede bırakırken, duvarda bulunan 40*50 cm ebadındaki pencereden geçen güneş ışınları türbe kulesinin penceresine ve oradan da kırılmak suretiyle türbe penceresinden İsmail Fakirullah Hz.lerinin sandukasının başucunu aydınlatmaktadır. İbrahim Hakkı Hz. bu hadise ile ilgili olarak “yeni yılda doğan ilk güneş, hocamın baş ucunu aydınlatmazsa ben o güneşi neyleyim” diyerek hocası Fakirullah Hz.lerine karşı olan saygısını göstermiştir. İbrahim Hakkı Hz.leri de bu türbede metfun bulunmaktadır.
Bu ışık düzeni 1963 yılında türbede yapılan restorasyon sırasında bozulmuş ve günümüzde bir çok yerli ve yabancı bilim adamının uğraşısına rağmen orjinal haline getirilememiştir.
Tillo’da Fakirullah Hz. ve İbrahim Hakkı Hz.lerinin eserleri, eserlerin yazım ve yapımında kullanılan teknik araç ve gereçler ile özel eşyaların sergilendiği özel bir müze bulunmaktadır.
